Lortutako emaitzak, aplikazio praktikoak eta etorkizunaren aurreko perspektibak
Orain arte egin diren azterketak gutxietsi gabe (web orrian jasotzen den artikuluan laburbilduta, PDF formatuan), ez dago zalantzarik Arkeolanek une honetan darabilen lan-hipotesi berria behin betiko urratsa izango dela zientzia honen garapenean eta penintsularen ipar alde honetan. Azken hilabeteotan Arabako lurralde historikoan oso zaharrak diren (300 eta 400 urte bitarte) erkamezti txiki eta erkametz (Quercus faginea) isolatu batzuk, bereziki ondo kontserbatuak, aurkitu izanak aukera eman du laborategi honek orain arte zuhaitz biziekin zehaztutako kronologiarik hoberena osatzeko. 48 erdiz eta 9 serie berezituz osatutako kurba da, 1635-2003 bitarteko epe kronologikoa hartzen duena. Laginak eskaini zituzten zuhaitzak egoera ezin hobean zeuden azterketa hauek egiteko, kasu batzuetan altueraren banaketaren mugan kokatzen ziren, eta besteetan zuhaitz batzuk substratu meheko aldeetan zeuden, eta ondorioz, euren hazkunde serieek hobe islatzen dituzte zein klima egoeratan hazi diren (hazkunde sentikorra vs. hazkunde azkarra). |
|
Erribera Goitia, Araba |
Erkametza |
Kurba berri hau laborategiak lehendik osatutako beste kurbekin alderatuz eta Bartzelonako Unibertsitateko Dendrokronologia Taldeko kide Joseba Lizeaga Rikak prestatutako EGARANA kronologia baliatuz, egiaztatu zen kurba berria baliozkoa zela. Sinkronizazio aldietarako indize estatistikoak oso esanguratsuak ziren eta, kontuan harturik aurkientzen arteko aldea, hazkundean hautemandako joera komunek klima seinale egokiaren erregistroa adieraziko lukete. Baliagarria zela egiaztatu ondoren, eraikuntzarako zuretatik etorritako serieekin, data ezezaguneko serieekin, alderatu zen; emaitzak bikainak izan ziren, eta hasieran 25 lagin baino gehiago datatu ahal izan ziren, leku askotatik iritsitakoak, eta kurba honek hartzen duen tarte kronologikoa luzatu ahal izan zen, 1384-2003 bitartean zehaztuz. Bere aplikazioaren adibide gisa, esan dezagun Kantabriatik etorritako zurak arrakasta osoz datatu ahal izan direla, XVII. mendekoak, baita Nafarroako zur batzuk ere, hauek XIV. mendekoak. |
Jarraian
aurkezten dira kronologia honekin sinkronizatu ahal izan diren laginen zerrenda
eta datazio urteak: LAGIN
ZENB. JATORRIA HASIERA DATA
AZKEN DATA
L.D.I. 1783 Xabatenea etxea,
Arraiz, Nafarroa 1501 1681 L.D.I. 1784 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1384 1690 L.D.I. 1785 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1491 1616 L.D.I. 1786 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1535 1614 L.D.I. 1787 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1606 1666 L.D.I. 1788 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1498 1633 L.D.I. 1789 Xabatenea
etxea, Arraiz, Nafarroa 1554 1617 L.D.I. 1933 Santana baserria,
Arrasate, Gipuzkoa 1569 1751 L.D.I. 1937 Santana baserria,
Arrasate, Gipuzkoa 1562 1736 L.D.I. 1946 Santana baserria,
Arrasate, Gipuzkoa 1614 1736 L.D.I. 730 1515 1675 L.D.I. 214 Abaría etxea,
Ordizia,
Gipuzkoa 1531 1635 L.D.I. 217 Abaría etxea,
Ordizia,
Gipuzkoa 1528 1633 L.D.I. 1794 Donamariako
eliza, Nafarroa
1557 1649 L.D.I. 1793 Donamariako
eliza, Nafarroa
1573 1645 L.D.I. 1797 Donamariako
eliza, Nafarroa
1560 1635 L.D.I. 634 Doneztebeko
parrokia, Nafarroa 1482 1584 L.D.I. 641 Doneztebeko
parrokia, Nafarroa 1497 1578 L.D.I. 647 Doneztebeko
parrokia, Nafarroa 1476 1563 L.D.I. 650 Doneztebeko
parrokia, Nafarroa 1486 1608 L.D.I. 654 Doneztebeko
parrokia, Nafarroa 1495 1584 L.D.I. 1482 Frantziskotarren
komentua,
Arrasate, Gipuzkoa
1556 1614 L.D.I. 1483 Frantziskotarren
komentua,
Arrasate, Gipuzkoa
1557 1611 L.D.I. 1489 Frantziskotarren
komentua,
Arrasate, Gipuzkoa
1539 1611 L.D.I. 1487 Frantziskotarren
komentua,
Arrasate, Gipuzkoa
1528 1597 L.D.I. 619-625 Agerre-Bekoa
baserria, Zarautz,
Gipuzkoa 1495 1620 L.D.I.1049 Ibarraundia
jauregia, Eskoriatza,
Gipuzkoa 1547 1761 L.D.I. 1966 Valdáliga kalzada,
Kantabria 1608 1737 Une honetan Arkeolanen datu-basean
jasotako beste laginekin ari gara konparazioak egiten, sinkronizazio berriak
aurkitzeko xedean. Laginok, aurtengo urteari begira programatutako
laginketetatik jasotzen direnekin batera, data ezezaguneko egituren datazio
berriak zehazteko aukera emango dute, euren bilduma aberasteko balioko dute eta,
honenbestez, datatzeko tresna gisa duten ahalmena emendatuko dute. Klimaren nondik norakoak aztertzeko
lanak (ikerketa-lan hauetan batera aztertzen dira hazkunde serieak eta
metereologia datuak hazkundean eragin handieneko klima-faktorea isolatzeko eta,
honenbestez, eraztunen zabaleratik abiatuta iraganeko klimaren berri izateko)
kurbara lagin berriak jasotzeko aukera guztiak agortzen direnean egingo dira,
zenbait epetan duen isla artean ez baita behar bestekoa hazkundearen eta klima-faktore
garrantzitsuaren arteko koantifikazioa zehazteko. Iraganeko klimari buruzko datu
puntualei dagokienez, oraingoz urte esanguratsuak, maiztasuna eta eratxikiriko
balizko fenomenoak hautemateko azterketak baizik ez dira egin. Ondoko grafiko honetan zehazten dira
azken hirurehun urteko epeari begira jasotako datuak:
Urte
esanguratsuen maiztasunaren bilakaera hamarraldien arabera Urte hauetako maiztasunaren
azterketa, zuhaitz gehienek hazkunde “bereziki” handia edo txikia erakusten
baitute, eta sarri askotan muntako klima fenomenoei lotuak baitira, oso
garrantzitsua da kliman izandako aldaketen adierazlea baita; hau da, epe
kronologiko jakin batean urte hauen proportzio handiagoa hautematen bada, epe
horretan klimak aldaketa handiagoak izan dituelako seinale da. Urte hauetako klima fenomenoak toki
edo eskualde mailakoak izan daitezke, 1919an penintsularen iparraldean eragin
zuen hotz eta ekaitz boladak esaterako –zuhaitzak oso-oso gutxi hazi ziren–
edo 1942. urtean erregistraturiko idorte luzea, hurrengo urtean zuhaitzak
oso-oso gutxi hazi baitziren ondorioz. Munta handiagoko beste fenomeno
batzuk ere harremanetan jarri dira serie dendrokronologietako urte
esanguratsuekin. Halatan, 1815. urtean Indonesiako Tambora sumendiko erupzioak
mundu mailan izan zituen ondorioak, “udarik gabeko urtea” deitua eragin zuen,
eta mundu osoko zuhaitzak gutxi hazi ziren. Antzeko zerbait gertatu zen
Nikaraguako Coseguina sumendia 1835ean lanean hasi zenean; hurrengo hiru
urteetan tenperaturek behera egin zuten kolpean, eta tarte horretan
erregistratutako hazkundeak minimoak izan ziren. Beste kasu batzuetan, zuhaitzen
eraztunen zabalera txikienen erregistroak mundu mailako hotz boladekin jartzen
dira harremanetan, 1878-1879 urteetan bezala, edo ozeanoetako korronteen
zirkulazioarekin lotutako fenomenoekin jartzen dira harremanetan, Niño
deitutako kasuan esaterako; kasu honetan 1982-1986 epean hazkunde nabaria
islatzen da, azterketa askotan hauteman zen bezala, eta berriro ere, kasu
honetan islatua. Aurreko grafikoa aztertuta
ondorioztatzen da XX. mendeko azken herenera biltzen dela azken hirurehun
urteetako urte esanguratsu hauen proportziorik handiena. Datu hau berretsi
egiten dute laborategi honek Gipuzkoako haritzekin egindako antzeko azterketa
batzuek; hauek ere urte esanguratsu gehienok XX. mendearen bigarren erdialdean
kokatzen dituzte. Azken urteetan gero eta sarriagoa gertatzen ari den klima
aldakor hau Europa osoko laborategi askok hauteman dute, eta arrazoiak aztertzen
hasiko ez garen arren, klima aldaketari buruzko teoriak berresten direla ematen
du.
Baserri ezezaguna, Andoain, Gipuzkoa